https://vimeo.com/114437934
TTO - Cuối tháng 4-2008, Tuổi
Trẻ đã đăng loạt bài gồm 13 kỳ do nhà báo Danh Đức và nhóm phóng viên Tuổi
Trẻ thực hiện, về nhà lao An Nam ở xứ Guyane - thuộc địa của Pháp ở Nam
Mỹ.
Pierre Michelon tìm hiểu thông tin, hình ảnh và hiện vật liên quan đến các cựu tù nhân Việt Nam ở Guyane được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Thái Bình - Ảnh: Q.TR. |
Loạt bài này đã góp phần khơi dậy một giai đoạn lịch sử,
một quãng đời thăng trầm của những nhà cách mạng Việt Nam bị đi đày ở xứ Guyane
- nơi rừng thiêng nước độc hoang sơ đã lấy đi mạng sống của không ít người
tù.
Vào tháng 6-2016, một cơ duyên nữa tiếp tục mở ra câu
chuyện về tù nhân VN ở Guyane qua một người Pháp có tên Pierre Michelon. Lần
này, các mảnh ghép câu chuyện về chân dung tù nhân đầy đặn hơn, gần gũi
hơn.
Chúng tôi xin được chia sẻ câu chuyện ấy với bạn đọc, với
hậu duệ của những tù nhân, với những người quan tâm đến lịch sử.
Bức
email tình cờ
Cách đây hơn một năm, vào tháng 3-2015, tình cờ chúng tôi
nhận được email của một người Pháp tên là Pierre Michelon.
Anh tự xưng là một nghệ sĩ, xin phép hẹn gặp chúng tôi để
trao đổi về một đề tài mà anh đang theo đuổi - đó là câu chuyện về những người
tù VN ở Guyane thuộc Pháp những năm 1930.
Thì ra Pierre đã tìm đọc được loạt bài nhà lao An Nam ở
Guyane đăng trên báo Tuổi
Trẻ năm 2008.
Trong cuộc gặp chóng vánh với chúng tôi, Pierre đã chia
sẻ một số tư liệu lưu trữ được tìm thấy ở Pháp về một tù nhân VN bị đày đến
Guyane năm 1931 tên là Trần Tử Yến, và ngỏ lời rằng anh sẽ cần đến sự giúp đỡ
của chúng tôi nếu anh có dịp quay lại VN để tiếp tục dự án nghiên cứu của mình
về cuộc đời những người tù VN bị đi đày ở Guyane.
Sau cuộc gặp năm 2015, cứ lâu lâu Pierre lại gửi cho
chúng tôi một bức email để cập nhật tình hình nghiên cứu của mình.
Hóa ra câu chuyện về tù nhân VN ở Guyane là một trong
những đề tài nghiên cứu bậc tiến sĩ của anh tại Trường Mỹ thuật Paris.
Một ngày nọ, chúng tôi nhận được tin vui rằng anh đã có
được tài trợ của Viện Pháp (French Institute) cho chuyến quay lại VN để tiếp tục
nghiên cứu về những người tù.
Anh cũng bày tỏ nguyện vọng được chia sẻ những tài liệu
mình tìm được ở Pháp với tất cả những người quan tâm ở VN, với gia đình và hậu
duệ của những người cựu tù ở VN, trong đó có gia đình cựu tù Lương Duyên Hồi và
Bùi Hữu Diên quê ở tỉnh Thái Bình. (Lương Duyên Hồi là một trong những nhân vật
khá đậm nét trong loạt bài của Tuổi
Trẻ trước đây).
Pierre kể rằng anh bắt đầu quan tâm đến những hoạt động
đấu tranh chống chế độ thuộc địa từ năm 2011. Anh đã đến Guyane thuộc Pháp để
tìm hiểu về chế độ này.
Ở đó anh gặp vị bí thư của một đảng ly khai: Đảng Phong
trào đẩy lùi chế độ thuộc địa và tiến bộ xã hội. Vị này khuyên anh nên tìm hiểu
không chỉ những tù nhân bị đi đày người Pháp, mà còn có tù nhân đi đày từ nhiều
vùng khác tới như châu Phi, VN, Trung Quốc...
Tình cờ vị này có một người bà con kết hôn với con gái
của người cựu tù VN Trần Tử Yến. Từ đó, Pierre đã tìm cách gặp gia đình của Trần
Tử Yến.
Sau khi từ Guyane trở về, Pierre tiếp tục tìm tòi các tư
liệu lịch sử về nhà tù thuộc địa ở Guyane và về cá nhân Trần Tử Yến và những
người tù khác từ các trung tâm lưu trữ, các nhà nghiên cứu sử học, nhà làm phim
và thân nhân những cựu tù.
Anh tin rằng những người tù như Trần Tử Yến và câu chuyện
của họ thể hiện một khía cạnh chân thực của lịch sử, về chế độ thuộc địa và
những bạo lực và hà khắc của nó mà đôi khi người ta cố tình lãng quên.
Theo
đuổi lịch sử bằng nghệ thuật
Trong bản giới thiệu về dự án lịch sử - nghệ thuật của
Pierre Michelon về những người cựu tù có đoạn: “Những ngọn gió bẽn lẽn thì thầm
thổi tới từ Guyane thuộc Pháp, từ Kanaky (vùng lãnh thổ thuộc Pháp ở Nam Thái
Bình Dương, còn gọi là New Caledonia hay Tân Đảo - PV), từ VN, Algeria hay từ
Pháp, những tiếng nói cất lên đã bắt đầu thoát ra.
Những tiếng nói này là của những người tù chính trị bị đi
đày do quyền lực của chế độ thuộc địa mà họ đã quyết đấu tranh chống
lại”.
Tấm màn lịch sử được dệt nên từ những câu chuyện đan chéo
nhau qua các khu vực địa lý và các con đường định mệnh đã được kết nối
lại.
Nhiều lý tưởng cách mạng và bối cảnh đấu tranh đã được
gặp gỡ và từ đó gắn kết với nhau hoặc là chống lại nhau.
Những bức thư bí mật (dù có đến tay người nhận hay không)
như những sợi chỉ sáng màu đã giúp xâu chuỗi và dệt nên tấm màn, những câu
chuyện về lao động cưỡng bức, những trường hợp đào thoát hoặc mất tích đôi khi
nổi lên như những yếu tố gây nhiễu trên bức màn dệt.
Cùng với hậu duệ của những người tù ở Guyane, khi nào có
thể và khi họ muốn, Pierre Michelon đang thu thập một xêri các video mang đầy
tính thơ, các bản dịch và những ký ức tập thể.
Pierre nói rằng anh lựa chọn con đường làm phim - video
nghệ thuật dựa trên những nghiên cứu lịch sử, bởi vì phim ảnh là một công cụ có
thể kết hợp nhiều yếu tố, vừa có thể ghi lại thời gian và tình huống, vừa bao
gồm âm thanh, hình ảnh.
Nghệ thuật nói chung cho phép anh thoát khỏi những giới
hạn của thực tế bằng trí tưởng tượng.
Và đôi khi, thông qua sự kết hợp giữa lối kể chuyện kết
hợp hư cấu với những sự kiện, dấu vết lịch sử, người ta có thể đến với một câu
chuyện rất gần với bản chất sự thật. Và đó là điều mà anh theo đuổi, tìm kiếm
trong nhiều năm qua.
Pierre có mặt tại VN tháng 6-2016, mang theo máy quay
phim, những xấp tài liệu dày về những người tù VN mà anh tìm được tại Viện Lưu
trữ quốc gia hải ngoại vùng Aix en Provence - Pháp, một số phim và ảnh tư liệu
từ một số nguồn khác.
Anh đi cùng với một kỹ sư âm thanh người Việt gốc Pháp,
Diane Xuân Lan - cô gái trẻ nhỏ nhắn yêu ẩm thực VN, đặc biệt là nước mắm, và
William Trần Tử Yến - anh chàng to lớn với vẻ mặt hiền lành, cháu nội của người
cựu tù Trần Tử Yến.
Với một vẻ ngoài lặng lẽ và khiêm tốn, Pierre Michelon
dường như rất phù hợp với vai trò nghệ sĩ - nhà nghiên cứu âm thầm lục tìm và
xâu chuỗi những câu chuyện gây xúc động từ quá khứ vốn bị vùi lấp trong hàng núi
những thông tin ở các kho lưu trữ và thư viện mà anh thường lui tới.
Anh dường như có thiên hướng quan tâm tới những gì dường
như bị bỏ quên hoặc ít được nhắc đến. Và nhờ có anh, chúng tôi có thêm thông tin
để bổ sung cho bức tranh số phận những cựu tù VN ở
Guyane.
|
“Cùng với hậu duệ của những người tù ở Guyane, khi nào có
thể và khi họ muốn, Pierre Michelon đang thu thập một xêri các video mang đầy
tính thơ, những bản dịch và những ký ức tập thể
|
https://vimeo.com/114437934
TTO - Cuối tháng 4-2008, Tuổi
Trẻ đã đăng loạt bài gồm 13 kỳ do nhà báo Danh Đức và nhóm phóng viên Tuổi
Trẻ thực hiện, về nhà lao An Nam ở xứ Guyane - thuộc địa của Pháp ở Nam
Mỹ.
Pierre Michelon tìm hiểu thông tin, hình ảnh và hiện vật liên quan đến các cựu tù nhân Việt Nam ở Guyane được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Thái Bình - Ảnh: Q.TR. |
Loạt bài này đã góp phần khơi dậy một giai đoạn lịch sử,
một quãng đời thăng trầm của những nhà cách mạng Việt Nam bị đi đày ở xứ Guyane
- nơi rừng thiêng nước độc hoang sơ đã lấy đi mạng sống của không ít người
tù.
Vào tháng 6-2016, một cơ duyên nữa tiếp tục mở ra câu
chuyện về tù nhân VN ở Guyane qua một người Pháp có tên Pierre Michelon. Lần
này, các mảnh ghép câu chuyện về chân dung tù nhân đầy đặn hơn, gần gũi
hơn.
Chúng tôi xin được chia sẻ câu chuyện ấy với bạn đọc, với
hậu duệ của những tù nhân, với những người quan tâm đến lịch sử.
Bức
email tình cờ
Cách đây hơn một năm, vào tháng 3-2015, tình cờ chúng tôi
nhận được email của một người Pháp tên là Pierre Michelon.
Anh tự xưng là một nghệ sĩ, xin phép hẹn gặp chúng tôi để
trao đổi về một đề tài mà anh đang theo đuổi - đó là câu chuyện về những người
tù VN ở Guyane thuộc Pháp những năm 1930.
Thì ra Pierre đã tìm đọc được loạt bài nhà lao An Nam ở
Guyane đăng trên báo Tuổi
Trẻ năm 2008.
Trong cuộc gặp chóng vánh với chúng tôi, Pierre đã chia
sẻ một số tư liệu lưu trữ được tìm thấy ở Pháp về một tù nhân VN bị đày đến
Guyane năm 1931 tên là Trần Tử Yến, và ngỏ lời rằng anh sẽ cần đến sự giúp đỡ
của chúng tôi nếu anh có dịp quay lại VN để tiếp tục dự án nghiên cứu của mình
về cuộc đời những người tù VN bị đi đày ở Guyane.
Sau cuộc gặp năm 2015, cứ lâu lâu Pierre lại gửi cho
chúng tôi một bức email để cập nhật tình hình nghiên cứu của mình.
Hóa ra câu chuyện về tù nhân VN ở Guyane là một trong
những đề tài nghiên cứu bậc tiến sĩ của anh tại Trường Mỹ thuật Paris.
Một ngày nọ, chúng tôi nhận được tin vui rằng anh đã có
được tài trợ của Viện Pháp (French Institute) cho chuyến quay lại VN để tiếp tục
nghiên cứu về những người tù.
Anh cũng bày tỏ nguyện vọng được chia sẻ những tài liệu
mình tìm được ở Pháp với tất cả những người quan tâm ở VN, với gia đình và hậu
duệ của những người cựu tù ở VN, trong đó có gia đình cựu tù Lương Duyên Hồi và
Bùi Hữu Diên quê ở tỉnh Thái Bình. (Lương Duyên Hồi là một trong những nhân vật
khá đậm nét trong loạt bài của Tuổi
Trẻ trước đây).
Pierre kể rằng anh bắt đầu quan tâm đến những hoạt động
đấu tranh chống chế độ thuộc địa từ năm 2011. Anh đã đến Guyane thuộc Pháp để
tìm hiểu về chế độ này.
Ở đó anh gặp vị bí thư của một đảng ly khai: Đảng Phong
trào đẩy lùi chế độ thuộc địa và tiến bộ xã hội. Vị này khuyên anh nên tìm hiểu
không chỉ những tù nhân bị đi đày người Pháp, mà còn có tù nhân đi đày từ nhiều
vùng khác tới như châu Phi, VN, Trung Quốc...
Tình cờ vị này có một người bà con kết hôn với con gái
của người cựu tù VN Trần Tử Yến. Từ đó, Pierre đã tìm cách gặp gia đình của Trần
Tử Yến.
Sau khi từ Guyane trở về, Pierre tiếp tục tìm tòi các tư
liệu lịch sử về nhà tù thuộc địa ở Guyane và về cá nhân Trần Tử Yến và những
người tù khác từ các trung tâm lưu trữ, các nhà nghiên cứu sử học, nhà làm phim
và thân nhân những cựu tù.
Anh tin rằng những người tù như Trần Tử Yến và câu chuyện
của họ thể hiện một khía cạnh chân thực của lịch sử, về chế độ thuộc địa và
những bạo lực và hà khắc của nó mà đôi khi người ta cố tình lãng quên.
Theo
đuổi lịch sử bằng nghệ thuật
Trong bản giới thiệu về dự án lịch sử - nghệ thuật của
Pierre Michelon về những người cựu tù có đoạn: “Những ngọn gió bẽn lẽn thì thầm
thổi tới từ Guyane thuộc Pháp, từ Kanaky (vùng lãnh thổ thuộc Pháp ở Nam Thái
Bình Dương, còn gọi là New Caledonia hay Tân Đảo - PV), từ VN, Algeria hay từ
Pháp, những tiếng nói cất lên đã bắt đầu thoát ra.
Những tiếng nói này là của những người tù chính trị bị đi
đày do quyền lực của chế độ thuộc địa mà họ đã quyết đấu tranh chống
lại”.
Tấm màn lịch sử được dệt nên từ những câu chuyện đan chéo
nhau qua các khu vực địa lý và các con đường định mệnh đã được kết nối
lại.
Nhiều lý tưởng cách mạng và bối cảnh đấu tranh đã được
gặp gỡ và từ đó gắn kết với nhau hoặc là chống lại nhau.
Những bức thư bí mật (dù có đến tay người nhận hay không)
như những sợi chỉ sáng màu đã giúp xâu chuỗi và dệt nên tấm màn, những câu
chuyện về lao động cưỡng bức, những trường hợp đào thoát hoặc mất tích đôi khi
nổi lên như những yếu tố gây nhiễu trên bức màn dệt.
Cùng với hậu duệ của những người tù ở Guyane, khi nào có
thể và khi họ muốn, Pierre Michelon đang thu thập một xêri các video mang đầy
tính thơ, các bản dịch và những ký ức tập thể.
Pierre nói rằng anh lựa chọn con đường làm phim - video
nghệ thuật dựa trên những nghiên cứu lịch sử, bởi vì phim ảnh là một công cụ có
thể kết hợp nhiều yếu tố, vừa có thể ghi lại thời gian và tình huống, vừa bao
gồm âm thanh, hình ảnh.
Nghệ thuật nói chung cho phép anh thoát khỏi những giới
hạn của thực tế bằng trí tưởng tượng.
Và đôi khi, thông qua sự kết hợp giữa lối kể chuyện kết
hợp hư cấu với những sự kiện, dấu vết lịch sử, người ta có thể đến với một câu
chuyện rất gần với bản chất sự thật. Và đó là điều mà anh theo đuổi, tìm kiếm
trong nhiều năm qua.
Pierre có mặt tại VN tháng 6-2016, mang theo máy quay
phim, những xấp tài liệu dày về những người tù VN mà anh tìm được tại Viện Lưu
trữ quốc gia hải ngoại vùng Aix en Provence - Pháp, một số phim và ảnh tư liệu
từ một số nguồn khác.
Anh đi cùng với một kỹ sư âm thanh người Việt gốc Pháp,
Diane Xuân Lan - cô gái trẻ nhỏ nhắn yêu ẩm thực VN, đặc biệt là nước mắm, và
William Trần Tử Yến - anh chàng to lớn với vẻ mặt hiền lành, cháu nội của người
cựu tù Trần Tử Yến.
Với một vẻ ngoài lặng lẽ và khiêm tốn, Pierre Michelon
dường như rất phù hợp với vai trò nghệ sĩ - nhà nghiên cứu âm thầm lục tìm và
xâu chuỗi những câu chuyện gây xúc động từ quá khứ vốn bị vùi lấp trong hàng núi
những thông tin ở các kho lưu trữ và thư viện mà anh thường lui tới.
Anh dường như có thiên hướng quan tâm tới những gì dường
như bị bỏ quên hoặc ít được nhắc đến. Và nhờ có anh, chúng tôi có thêm thông tin
để bổ sung cho bức tranh số phận những cựu tù VN ở
Guyane.
|
“Cùng với hậu duệ của những người tù ở Guyane, khi nào có
thể và khi họ muốn, Pierre Michelon đang thu thập một xêri các video mang đầy
tính thơ, những bản dịch và những ký ức tập thể
|